KONCEPCJA PLAN DALTOŃSKI

W odpowiedzi na poszukiwania bardziej efektywnych sposobów pracy z dziećmi, mających na celu osiągnięcie takiego poziomu samodzielności, która pozwala im na odpowiedzialne i kreatywne działanie indywidualne i we współpracy, z ukierunkowaniem na refleksję i autorefleksję rozpoczęliśmy w przedszkolu pracę w oparciu o założenia pedagogiki planu daltońskiego.

Koncepcja pedagogiki planu daltońskiego powstała w pierwszej połowie XX wieku. Początkowo nazywany był on Laboratoryjnym Planem Daltońskim i został opracowany przez Helen Parkhurst w Stanach Zjednoczonych.

Plan daltoński to koncepcja polegająca na wdrażaniu do samodzielności w działaniu, podejmowaniu inicjatyw i odpowiedzialności za swoją pracę, a także rozwijająca umiejętność współpracy. Cztery zasady daltońskie to: samodzielność, odpowiedzialność, współpraca i refleksja.

Samodzielność w planie daltońskim oznacza, że dzieci mają możliwość samodzielnego rozwiązywania problemów, wykonywania zadań i poszukiwania właściwych rozwiązań. Dzieci chętnie podejmują wyzwania wymagające od nich aktywności. Rozwijanie samodzielności uczy i pozwala mierzyć się z własnymi możliwościami. Dzieci dokonują refleksji nad własnymi działaniami, przez co doskonalą umiejętność rozwiązywania problemów w sposób samodzielny lub we współpracy z innymi – wówczas możemy mówić o rozwoju autonomii.

Współpraca w planie daltońskim zawiera w sobie kontekst społeczny i dydaktyczny. Dzieci nie tylko uczą się współżycia w grupie i wzajemnego szacunku, ale także pracy zespołowej. Kształtują umiejętności współpracy z innymi dziećmi i wspólnego osiągania wyznaczonych celów.

Plan daltoński stwarza możliwości rozwoju odpowiedzialności. Z jednej strony daje dzieciom swobodę wyboru, jakie zadania będą wykonywały, kiedy, jak i z kim. Z drugiej strony uczy odpowiedzialności za podjęte decyzje i za wykonaną pracę. Powierzanie dziecku różnych obowiązków, planowanie pracy i wywiązywanie się z tego motywuje je jeszcze bardziej i powoduje, że dziecko staje się świadomym i odpowiedzialnym uczestnikiem procesu edukacyjnego.

Refleksja jest nierozerwalnie związana ze wszystkimi pozostałymi filarami i jest możliwa tylko wtedy, gdy jasno określimy dziecku cel przed przystąpieniem do pracy. Znając go może zaplanować́ swoją pracę, uczy się podejmowania decyzji, a w konsekwencji bierze na siebie odpowiedzialność́ za własne działania. Refleksja to nic innego jak wyciąganie wniosków czy i jakie trudności dziecko napotkało podczas wykonywania określonego zadania od samego momentu planowania pracy do jej zakończenia i prezentacji nauczycielowi i na forum grupy.

Angażując dzieci w refleksję, zachęcamy je do wykraczania poza zwykłe raportowanie tego, co udało im się̨ wykonać́. Pomagamy im uświadomić́ sobie to, czego nauczyli się̨ w całym procesie, co było interesujące, jak się̨ czują̨, co mogą̨ zrobić́, aby wykorzystać́ lub rozszerzyć́ nabyte doświadczenie. Procesowi refleksji podlega również̇ praca w parach i praca zespołowa, nie tylko ze względu na wydźwięk dydaktyczny, ale również̇ społeczny. Umiejętność́ analizowania własnej pracy czy zachowania jest niezbędna by dziecko zauważyło własne postępy. Dlatego tak ważnym jest by uczyć́ tej umiejętności już̇ od najmłodszych lat.

W koncepcji planu daltońskiego nauczyciel nie jest liderem procesu, lecz osobą wspierającą. Nie tylko on bierze odpowiedzialność za proces uczenia, lecz część tej odpowiedzialności powierza dziecku. Jest obserwatorem i podejmuje działanie wtedy, kiedy jest naprawdę potrzebny. Nauczyciel nie jest nauczycielem, nauczającym”, ale osobą stwarzającą sytuacje, w których dziecko uczy się, – bo samo tego chce.

Wizualizacja

Proces edukacji według planu daltońskiego jest wizualizowany, co pozwala dzieciom lepiej zrozumieć i zapamiętać zasady funkcjonowania w miejscu, w którym przebywają tj. w przedszkolu. Wizualizacja procesu dydaktyczno–wychowawczego odbywa się poprzez wyposażenie sal w kolorowe obrazki stanowiące swego rodzaju instrukcje, które doskonale ułatwiają dzieciom samodzielne funkcjonowanie. Wszystkie pomoce umieszczone są na wysokości dzieci oraz w zasięgu ich wzroku tak, aby ułatwić im do nich dostęp.

Plan dnia

Każdy dzień w przedszkolu rozpoczyna się od wspólnego planowania dnia. Dzieci za pomocą ilustracji prezentujących w sposób symboliczny różne działania i aktywności ustalają wraz z nauczycielem przebieg dnia. Dzieci używając wskaźnika, wiedzą, co aktualnie się dzieje i co czeka je za chwilę.

Dni tygodnia

Stosowanie oznaczonych kolorów, przypisanych do poszczególnych dni tygodnia. Dzieci codziennie rano zaznaczają kwiatek odpowiedniego koloru, który odzwierciedla właściwy dzień tygodnia. Dzięki temu już 3 latki zdobywają umiejętność rozróżniania dni tygodnia, zanim jeszcze nauczą się rozpoznawać nazwy tychże dni.

Obecność

Dzieci przy pomocy zdjęć lub kartoników z imieniem, każdego dnia oznaczają swoją obecność po przyjściu do sali zajęć oraz odznaczają ją przy wyjściu do domu. Uczą się w ten sposób obowiązkowości i systematyczności.

Samopoczucie

Dzieci każdego dnia po wejściu do sali określają swoje samopoczucie poprzez przypięcie własnego zdjęcia lub kartonika z imieniem na ilustracji z emotikoną symbolizującą określoną emocję (radość, smutek, złość/niezadowolenie). W dowolnym momencie w ciągu dnia mogą zmienić oznaczenie, w zależności od tego jak zmienia się ich samopoczucie.

Pary

Ważnym krokiem w rozwijaniu umiejętności dzieci jest wykonywanie zadań w parach. Każdego tygodnia pary się zmieniają, co pozwala dzieciom na kontakt i lepsze poznanie koleżanek i kolegów. Dzieci mogą bawić się z przyjaciółką czy przyjacielem, jednakże podczas zaplanowanych zadań pracują z osobą „z pary” w danym tygodniu. Uczą się w ten sposób współpracować z innymi bez wykluczania kogokolwiek.

Kalendarz urodzin

Dzieci lubią obchodzić urodziny w przedszkolu. Zobrazowanie kalendarza urodzin pozwala na przybliżenie i umiejscowienie daty ich urodzin w przestrzeni całego roku. Jednocześnie przedszkolaki utrwalają przy tym nazwy pór roku i miesięcy, uczą się empatii i relacji społecznych.

Kalendarz pogody

Przedszkolaki, za pomocą specjalnie przygotowanych piktogramów przedstawiających zjawiska atmosferyczne, zaznaczają każdego dnia, jaka jest aktualnie pogoda. Zdarza się, że w czasie dnia pogoda się zmienia, więc dzieci dodają kolejny obrazek. Dzięki systematycznie wykonywanej czynności, na koniec tygodnia mają przegląd zjawisk atmosferycznych z kilku dni. Korzyści z pracy z kalendarzem pogody to przede wszystkim poznanie nazw i cech charakterystycznych zjawisk atmosferycznych i pór roku.

Dyżury

W każdy poniedziałek wybieramy dyżurnych, którzy przez cały tydzień wypełniają określone obowiązki. Zdjęcia/imiona dyżurnych umieszczone zostają na tablicy przy emblematach symbolizujących rodzaj dyżuru. Proponowane w przedszkolu dyżury to: dyżurni od stolików, od łazienki, od zabawek, kącika plastycznego, kącika przyrodniczego.

Hałasomierz

Odpowiada za kontrolę poziomu głośności podczas poszczególnych aktywności, tj. zajęć dydaktycznych, pracy indywidualnej, zabawy swobodnej czy posiłków. Jest on zwizualizowany przy pomocy ilustracji symbolizujących określony poziom hałasu w grupie.

Zegar

W każdej sali przedszkolnej znajduje się zegar organizujący czas, który wyznacza odcinki czasowe – 5, 10, 15 i 30 minut. Każdemu z tych przedziałów czasowych przypisany jest określony kolor na tarczy zegara, co w sposób obrazowy, pozwala zrozumieć dzieciom długość upływającego czasu. .

Sygnalizator

Sygnalizator wykorzystywany jest najczęściej podczas pracy samodzielnej dzieci. Pomaga w niewerbalnej komunikacji nauczyciela z dziećmi. Określone kolory mają różne znaczenie:

Kolor czerwony oznacza pracę samodzielną,
Kolor żółty to praca w parach, konsultacje z osobą z pary, pomocnikami, pozostałymi dziećmi,
Kolor zielony to czas na konsultacje z nauczycielem.
Zasady

To zobrazowanie kodeksu zachowania/funkcjonowania dzieci w grupie. Jest to wygodny sposób wprowadzenia określonego porządku w grupie. Nauczyciel nie musi często powtarzać́ konkretnych zasad. Wystarczy, że wskaże dzieciom na tablicy konkretny symbol. Wówczas, przyzwyczajone do tego sposobu, dzieci starająsię się̨ panować́ nad negatywnymi emocjami i przestrzegać́ reguł. Mobilizacją do oczekiwanych zachowani jest stosowanie zasady utraty przywileju w sytuacji ciągłego naruszania reguł kodeksu

Umiejętności

To specjalna tablica z grafikami umiejętności, które przedszkolak zdobywa stopniowo na przełomie kilku lat trwania edukacji przedszkolnej. Po opanowaniu określonej umiejętności dzieci przy pomocy zdjęcia lub kartonika ze swoim imieniem, samodzielnie oznaczają się przy grafice symbolizującej daną umiejętność.

Liczba dzieci w kącikach

Kąciki tematyczne oznaczone w salach kartonikami z odpowiednią grafiką i podpisem. Dodatkowo przy pomocy cyfr lub grafik określono liczbę dzieci, które jednocześnie mogą korzystać z danego kącika. Przedszkolaki przy pomocy klamerek ze swoim imieniem zaznaczają, w którym kąciku aktualnie pracują. Pozwala to na samokontrolę przez dzieci ich liczby w danym miejscu w sali oraz przemyślane i kreatywne korzystanie z kącików.

Instrukcje czynnościowe

Instrukcja w postaci, odpowiednio zaprojektowanych i ułożonych we właściwej kolejności, grafik krok po kroku w klarowny sposób pokazuje przedszkolakom jak prawidłowo wykonywać określone czynności od początku do końca.

Tablica zadań

Jednym z podstawowych elementów sali jest tablica zadań, na której umieszczane są zadania, które dzieci wykonują w przeciągu całego tygodnia. Przy każdym z nich znajdują się przybory, których należy użyć lub cała instrukcja postępowania. Nauczyciel przygotowuje zadania na dwóch poziomach. Te o wyższym stopniu trudności umownie oznacza kolorem, który ustala z dziećmi. Dzieci mają możliwość dokonania wyboru stopnia trudności. Na początku tygodnia dzieci samodzielnie planują, którego dnia wykonają poszczególne zadania. W tym celu wieszają na tablicy zadań magnes w kolorze dnia tygodnia, w którym planują wykonać zadanie. Po jego wykonaniu przedszkolaki zaznaczają ten fakt przy pomocy kolejnego magnesu w kolorze symbolizującym dzień tygodnia, w którym praca została zakończona. W piątek następuje podsumowanie wykonanych zadań oraz omówienie efektów działań związanych z planowaniem.

Refleksja

Rozwinięty kwiatek – opanowanie tej umiejętności nie sprawiło mi najmniejszej trudności;
Pąk kwiatka – opanowanie tej umiejętności sprawiło mi niewielka trudności;
Gałązka bez kwiatka – opanowanie tej umiejętności sprawiło mi dużą trudność.
Start

Każdego dnia, chętne dzieci, zaraz po przyjściu do przedszkola mogą wykonać tzw. „zadanie na start”. Kilkakrotnie zmieniające się w ciągu tygodnia zadania umieszczanie są przez nauczyciela w specjalnie wydzielonym w sali kąciku.

Zajęcia z ekspertem

Zajęcia, które „prowadzi” chętne dziecko z grupy. Dzieci znakomicie odnajdują̨ się̨ w roli ekspertów.

Muzyka

We wszystkich grupach stopniowo wprowadzamy ujednolicone utwory muzyczne, które organizują dzieci do określonych działań i aktywności.